Πόδι ίππου
.jpg)
Το πόδι που μπορούμε να δούμε αριστερά, είναι το μπροστινό πόδι του Pliohippus. Ο Pliohippus, όπως ίσως ήδη υποψιάζεσαι, είναι ένας πρόγονος του σύγχρονου αλόγου που, έζησε την περίοδο του Πλειοκαίνου. Πρόκειται για ένα από τα γύψινα εκμαγεία που φυλάσσονται σε προθήκη στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου Παλαιοντολογίας & Γεωλογίας στο Ε.Κ.Π.Α!
Η εξέλιξη του ίππου συχνά μελετάται ως ενδεικτική της πορείας της εξέλιξης των ειδών στη φύση. Αυτό συμβαίνει, γιατί δεν υπάρχουν ουσιαστικές μεταβολές ανάμεσα στην εξέλιξη του ίππου και σε αυτή άλλων θηλαστικών. Ένας ακόμη λόγος για την προτίμηση αυτή, είναι η εξασφάλιση πλήρων σειρών απολιθωμάτων του αλόγου, όπως αυτών που μπορείς να ανακαλύψεις στο Μουσείο. Μέσα από τη θέασή τους, εικονογραφείται η εξέλιξη του ίππου και καθίσταται εφικτή η κατανόησή της!
Σίγουρα ήδη θα έχεις πολλές απορίες! Όπως, με ποιο τρόπο ένα εκμαγείο να συνεισφέρει στην εξέλιξη της επιστήμης; Μπορεί επίσης να αναρωτιέσαι, πώς ένα πόδι ίππου μπορεί να αφηγείται τμήμα της ιστορικής διαδρομής της Σχολής Θετικών Επιστημών; Εξερεύνησε τις διάφορες ενότητες, για να λυθούν οι απορίες σου. Στην ελάχιστη πιθανότητα που αυτές δεν επιλυθούν, μη διστάσεις να επισκεφθείς το Μουσείο Παλαιοντολογίας του Ε.Κ.Π.Α. ή να επικοινωνήσεις μαζί μας!
Δοκίμασε να κάνεις κλικ στις εικόνες! Μπορεί να τις δεις με μεγαλύτερη λεπτομέρεια ή ακόμη και να ανακαλύψεις κάποια επιπλέον πληροφορία!
Μαθαίνουμε, παρατηρώντας!
Τα εκμαγεία, είναι πολύ σημαντικά! Βοηθούν πολύ τους ερευνητές, αλλά και τους φοιτητές, διαχρονικά, καθώς μπορούν έστω και σε περιορισμένη κλίμακα, να μελετήσουν τις κυριότερες παρατηρούμενες αλλαγές. Σήμερα, παρακολουθώντας το μάθημα: «Εξελικτική Παλαιοντολογία» στο Γεωλογικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, θα μπορέσεις να τα χρησιμοποιήσεις! Χάρη στη συγκεκριμένη σειρά απολιθωμάτων οι φοιτητές παρατηρούν τις μορφολογικές αλλαγές από το ένα είδος στο άλλο, κατανοώντας καλύτερα, με αυτό τον τρόπο, τη θεωρία της εξέλιξης!
Θεωρία της εξέλιξης
Η εξέλιξη, αυτή η γενετική διαδικασία, δεν είναι γραμμική, αλλά πολυσύνθετη. Είμαστε εξοικειωμένοι με τον όρο «Φυσική Επιλογή», όμως αυτός είναι ένας μόνο από τους μηχανισμούς που οδηγούν στην εξέλιξη. Μέσω αυτής, περιγράφεται η ικανότητα κάθε είδους να προσαρμόζεται, να αναπαράγεται και ίσως και να επιβάλλεται έναντι άλλων ειδών σε κάθε αλλαγή στο έμβιο περιβάλλον. Οι αλλαγές αυτές απαιτούν χρόνο προκειμένου να αποτυπωθούν σε έναν πληθυσμό. Μήπως χρειάζεται να ξεφύγουμε από από τη στερεοτυπική απεικόνιση της διαδικασίας της εξέλιξης ως μιας πορείας» προς τα εμπρός; Ως μια τέτοια «πορεία» απεικονίζεται ακόμα και η εξέλιξη του ανθρώπου σε μπλούζες, ως στάμπα!
Δες δεξιά, το «Φυλογενετικόν δένδρον τῶν Equidae», το σχέδιο του Simpson, Αμερικανού παλαιοντολόγου, του 1951. Σε μια προσπάθεια ερμηνείας της εξέλιξης, τα απολιθώματα του ίππου εικονογραφούν γνώσεις και πληροφορίες αυτής της διαδικασίας.
Σήμερα, το αντίστοιχο σχεδιάγραμμα θα χρησιμοποιούσε ως υπόδειγμα την προσέγγιση της «Κλαδιστικής» για τη βιολογική ταξινόμηση, που θυμίζει γενεαλογικό δέντρο.
Δερμιτζάκης, Μ., P. Sondaar. (1977). Η εξέλιξις του ίππου. Αθήνα:
Εκδόσεις Γ. Γκέλμπεσης, σ.21
Η εξέλιξη του ίππου
Όλα ξεκίνησαν λόγω… τροφής! Από την περίοδο του Ολιγόκαινου, αρχίζει να εξαπλώνεται το χορτάρι. Πρόκειται για μια πηγή τροφής που δύσκολα εξαντλείται, καθώς μεγαλώνει από τη ρίζα. Οι πρόγονοι του ίππου αναζητούν τις χορτολιβαδικές εκτάσεις και φεύγουν από τα δάση, όπου ζούσαν.
Οι παράγοντες που καθορίζουν την εξέλιξή τους έχουν αλλάξει. Το μέγεθος των πεδιάδων, όπως και η σύνθεση της πανίδας και της χλωρίδας θα επηρεάσουν τις συνθήκες διαβίωσης των ίππων. Δεν χρειάζεται να μετακινούνται πλαγίως για να αποφεύγουν εμπόδια, αλλά δεν έχουν μέρη για να κρυφτούν. Για να προφυλαχθούν πρέπει να τρέχουν γρήγορα, αλλά και να έχουν αντοχές. Έτσι, η εξέλιξή τους καθορίζεται από τις συνθήκες που επικρατούν. Αυξάνεται το μέγεθος τους, γιατί μακραίνουν τα πόδια τους και άρα και ο διασκελισμός τους. Με την αύξηση του μεγέθους τους, αυξάνεται και το προσδόκιμο ζωής τους. Επίσης, μεγαλώνουν τα δόντια τους, αλλά και φθείρονται, τρώγοντας χορτάρι. Σταδιακά σημαντικές αλλαγές παρατηρούνται και γίνονται αλλαγές στα πόδια τους. Τα οστά τους διαμορφώνονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην επιτρέπεται η πλευρική κίνηση και να διευκολύνεται η εμπρός-πίσω. Στην πορεία, το μαλακό πέλμα χάνεται και το ζώο στέκεται πλέον στο άκρο του μεσαίου δακτύλου. Η στάση του ποδιού αλλάζει σταδιακά, με το πέλμα να βρίσκεται πιο μπροστά από το οστό του ποδιού. Μήπως το έχεις παρατηρήσει κι εσύ;
Αυτό το χαρακτηριστικό, βοηθά τον ίππο να αποκτήσει ταχύτητα και ευκινησία. Ταυτόχρονα, ο αριθμός των δακτύλων στα πόδια του μειώνονται. Για παράδειγμα, το Hyracotherium (Ηώκαινος Εποχή Παλαιογενούς Περιόδου Καινοζωικού Αιώνα) είχε 4 δάκτυλα στο μπροστινό του πόδι, ενώ το Pliohippus (Πλειόκαινος Εποχή Νεογενούς Περιόδου Καινοζωικού Αιώνα) που βλέπουμε στη φωτογραφία ή το σημερινό Equus (Πλειόκαινος Εποχή, Τεταρτογενούς Περιόδου Καινοζωικού Αιώνα), έχουν ένα δάκτυλο.
CK-12. (2012). 10.2 Evidence for Evolution. Διαθέσιμο στο: https://www.ck12.org/book/biology/r2/section/10.2/ [Τελευταία πρόσβαση: 30/06/2022]
Η εξέλιξη του ίππου γίνεται στην Βόρειο Αμερική, όπως καταλήγει ο Marsh μελετώντας τα απολιθώματα. Στην Ευρώπη περνούν τα άλογα κατά καιρούς, μέσω του Βερίγγειου Πορθμού (ενώνει τη Βόρεια Αμερική με τη Σιβηρία), σε περιόδους χαμηλής στάθμης θάλασσας.
Απολιθώματα από ίππο όμως, μπορούμε να βρούμε παντού, εκτός από την Ωκεανία και Ανταρκτική.
Η περιπέτεια των απολιθωμάτων
Η Σάμος από τον 19ο αιώνα θεωρείται γνωστή θέση απολιθωμάτων. Μέσα στα χρόνια, πολλοί συλλέγουν τα απολιθώματα που εντοπίζονται εκεί, τα οποία σήμερα βρίσκονται σε πολυάριθμες συλλογές μουσείων ανά τον κόσμο. Το 1921-1924, ανασκαφές πραγματοποιεί εκεί ο έφορος του Αμερικανικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας, Barnum Brown (δες εδώ), έχοντας πάρει άδεια από τον καθηγητή (Παλαιοντολογίας, Ζωολογίας, Πετρογραφίας) του Πανεπιστημίου Αθηνών, Θεόδωρο Σκούφο.
Ο Barnum Brown είχε συμφωνήσει με τον Θεόδωρο Σκούφο ότι θα κρατούσε για το Μουσείο της Αθήνας, ό,τι ήταν απαραίτητο για την κάλυψη κενών της συλλογής του. Όμως, όπως ο Brown αναφέρει, τελικά η επιλογή που εκείνος κάνει, είναι καταστροφική για αμφότερα τα μουσεία. Οπότε και στέλνει στον Υπουργό των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως επιστολή σχετικά.
Ο Θεόδωρος Σκούφος είναι αντιβενιζελικός, πολιτικός αντίπαλος δηλαδή, του Ελευθερίου Βενιζέλου και του Κόμματός του, των Φιλελευθέρων. Με την επάνοδο μελών του κόμματος των Φιλελευθέρων στην εξουσία (κυβέρνηση Θεμιστοκλή Σοφούλη, 07-10/1924), βρίσκεται σε μειονεκτική θέση. Πράγματι, οι πολιτικές συνθήκες είναι εναντίον του, κάτι που ωφελεί τελικά τον Brown, ο οποίος λαμβάνει άδεια να αποχωρήσει με το σύνολο των ευρημάτων, σαν δείγμα εκτίμησης για όσα είχε προσφέρει η Αμερική στην Ελλάδα. Επισήμως, η άδεια του δίνεται με τη δημοσίευση σχετικού νόμου, τον Σεπτέμβριο του 1924.
1
2
Απολιθώματα ίππου
O Brown, ζητά από το Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας (ΑΜΝΗ) να στείλει κάποια απολιθώματα, αυθεντικά ή αντίγραφα, στο Μουσείο του Πανεπιστημίου της Αθήνας, ως αντάλλαγμα. Μεταξύ των αντικειμένων αυτών, ο Brown προτείνει να βρίσκεται και μια σειρά απολιθωμάτων, που παρουσιάζει την εξέλιξη του ίππου, για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Πράγματι, αυτή δίνεται στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και όπως σωστά μαντεύεις, μέρος της αποτελεί το πόδι Pliohippus που παρουσιάζεται.
Στο «Γίνε Ερευνητής», δίνεται η λίστα με όσα στάλθηκαν από το AMNH.
Επιστολή προς το Υπουργείο Παιδείας σχετικά με τα απολιθώματα που αναμένονταν από το AMNH - (από αρχείο Μουσείου Παλαιοντολογίας και Γεωλογίας- 01/11/1924)
Γίνε ερευνητής!
Θα ήθελες να μάθεις περισσότερα για τα απολιθώματα που έστειλε στο Πανεπιστήμιο το Aμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας (ΑΜΝΗ); Εμείς σου δίνουμε τη λίστα με τα αντικείμενα και τους κωδικούς τους κι εσύ μπορείς να δοκιμάσεις να τα εντοπίσεις στην ιστοσελίδα του (http://research.amnh.org/paleontology/search.php)! Καλή αναζήτηση!